Uğraşın temel taşlarından birini kişisel hijyen ve aslında umumi sıhhat kurallarına uymak oluştururken, bilirkişiler bu yalın ancak hayati tedbirlerle marazdan korunulabileceğini vurguluyor. Yetkili makamlarca vatandaşlara süreci meskende, çevre etraftan uzak geçirme daveti yapılırken, bilirkişiler da alınacak olağan önlemlerin değerine dikkati çekiyor.

ESAS KORUNMA TEDBIRLERI

Sıhhat Bilimleri Üniversitesi Tedrisat Üyesi Halk Sıhhati Kompetanı Prof. Dr. Metin Hasde, yaptığı açıklamada, yeni tip koronavirüs (Kovid-19) ile savaşta esas korunma tedbirlerini anlattı.

Prof. Dr. Hasde, bu tedbirleri şöyle sıraladı: “Ellerinizi sık sık su ve sabunla en az 20 saniye boyunca ovarak yıkayın. Soğuk algınlığı belirtileri gösteren insanlarla aranıza en az 3-4 adım ara koyun. Öksürme yahut hapşırma sırasında ağız ve burunu tek tasarrufluk mendille kapatın. Mendil yoksa dirseğin iç kısmını kullanın. Tokalaşma, sarılma üzere yakın temaslardan kaçının. Ellerinizle gözlerinize, ağzınıza ve burnunuza dokunmayın. Yurt dışı seyahatlerinizi iptal edin ya da erteleyin. Bulunduğunuz ortamları sık sık havalandırın. Kıyafetlerinizi 60-90 santigrat noktada sıradan deterjanla yıkayın. Kapı kolları, armatürler, lavabolar üzere sık kullandığınız yüzeyleri su ve deterjanla her gün temizleyin. Soğuk algınlığı belirtileriniz varsa yaşlılar ve kronik illeti olanlarla temas etmeyin, maske takmadan dışarı çıkmayın. Havlu üzere şahsî eşyalarınızı ortak kullanmayın. Bol likit tüketin, istikrarlı beslenin, uyku nizamınıza dikkat edin. Düşmeyen ateş, öksürük ve nefes darlığınız varsa, maske takarak bir sıhhat kuruluşuna başvurun.”

“MASKEYİ HASTA KİŞİNİN KULLANMASI GEREKİYOR”

Hasde, sağlıklı bireylerin maske kullanmasına gerek olmadığını, yalnızca aksırık, öksürük üzere bulguları olan bireylerin, etrafa damlacık saçmamak için maske kullanması gerektiğini vurgulayarak, “Herhangi bir teneffüs yolu enfeksiyonu geçirmekte olan kimseler öksürme ya da hapşırma sırasında ağız ve burunlarını tek tasarrufluk kağıt mendille örtmeli, kağıt mendilin bulunmadığı durumlarda ise dirsek içini kullanmalı, haneden çıkmamalı, şayet konuttan çıkmak zorunda kalırsa ağız ve burnunu kapatmalı ve mümkünse tıbbi maske kullanmalıdır. N95, FFP2 ve FFP3 tipi maskeler yalnızca sıhhat çalışanları tarafından kullanılmalıdır.” diye konuştu.

Sıhhat çalışanları dışındaki şahısların eldiven kullanmasının da elverişli olmadığını, zira eldivenlerin mütenasip formda kullanılmaması durumunda marazın yayılmasını daha da arttırdığını anlatan Hasde, marazın bulaşma riskini en aza indirmek için en münasip metodun ellerin en az 20 saniye boyunca su ve sabunla yıkanması olduğunu vurguladı.

Hasde, su ve sabunun olmadığı bölgelerde alkol bazlı el dezenfektanı ya da kolonyanın kullanılabileceğini lisana getirerek, şu malumatları verdi:

“Cerrahi-tıbbi maskelerin steril olmasına gerek yoktur. Lakin hijyeniktirler. Kutu ya da poşet içerisinde ambalajlı olarak satılmaktadır. Bunların ayaküstü, kutusundan çıkarılarak, ellerinin duru olup olmadığı bilinmeyen insanlar tarafından satılması mütenasip değildir. Bu formda satış maskelerin mikroplarla kirlenmesine neden olabilir. Tıbbi maskeler tek kullanımlıktır. Cepte, çantada taşınarak tekraren kullanılmamalıdır. Maske takılmadan evvel eller su ve sabun ya da dezenfektan ile temizlenmelidir. Ağız ve burunu külliyen kapatacak formda takılmalı, tasarruf sırasında maskeye dokunulmamalıdır. Maske lastiğinden tutularak çıkarılmalı ve çöpe atılmalıdır. Çıkarıldıktan sonra eller su ve sabunla en az 20 saniye yıkanmalı ya da dezenfektan solüsyon kullanılmalıdır. Hasta olmayanların maske kullanması tıpkı hengamda maskeyi boşa harcamak manasına gelmektedir. Salgının boyutu düşünüldüğünde yerküre çapında maske zayıflığı nedeniyle Yerküre Sıhhat Örgütü maskelerin akıllıca tasarrufunu önermektedir.”

KONUTTA ALINACAK ÖNLEMLER

Metin Hasde, yeni tip koranavirüsün dış ortama çok dayanıklı olmadığını, damlacık yoluyla dışarıya yayıldığında yapıştığı gerecin çeşidine, özelliğine, ortamın nem ve sıcaklığına nazaran canlı kalma vadesinin değiştiğini tabir ederek, şöyle devam etti:

“Plastik yüzeylerde 5 gün, cam üzerinde 4 gün, çelik yüzeylerde 48 saat, alüminyum yüzeylerde 2-8 saat, kağıt üzerinde 4-5 gün, ahşap yerlerde 4 gün, plastik eldivenlerin üzerinde ise 8 saat virüs canlılığını korumaktadır. Bu nedenle dezenfeksiyon sürecinin dezenfekte edilecek yüzeyin yapısına nazaran sıklığının belirlenmesi gerekmektedir. Masalar, kapı kolları, kulplar, elektrik düğmeleri, kumandalar, mutfak tezgahları, tuvaletler ve lavabolar üzere sık kullanılan alanlar her gün temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir. Yerler, tuvalet, lavabo üzere kişisel dikkat isteyen meydanların standart arilik gereçleri ile temizlenmesi kafidir. Dezenfeksiyon için Sıhhat Bakanlığı tarafından izinlendirilmiş eserler kullanılmalıdır. Gelgelelim yüzey çok kirliyse ve çok kişinin temas ettiği, bulaş açısından riskli görülen noktalarda silme sürecinden sonra yüzde 60-70 alkol içeren solüsyon ya da antiseptik mendillerle dezenfeksiyon yapılabilir. Meskenler sık sık havalandırmalıdır. Konutların umum aklığına dikkat edilmelidir. Yüzey ariliği yapılması son aşama kıymetlidir. Kirli yüzeyleri temizlemeden yapılacak dezenfeksiyonun hiçbir manası yoktur. Birden çok eser birlikte ve karıştırılarak kullanılmamalıdır. Bu cins durumlarda teneffüs yolu, gözlerde irritasyon, öksürük, göğüste yanma, nefes darlığı üzere yakınmalar ortaya çıkabilir.”

Bunlar dışında bu virüse hususî olarak tesirli olduğu öne sürülen eserlerin temizlikte kullanılmasının fazladan himaye sağladığına dair ilmî kanıt olmadığına işaret eden Hasde, tabanların, tuvalet, lavabo üzere kişisel dikkat isteyen meydanların klasik olarak her devir yapıldığı üzere çamaşır suyu sulandırılarak silinebileceğini söyledi.

 KIYAFETLERE DİKKAT

Hasde, “Genel paklık için 100 ölçü suya 1 ölçü çamaşır suyu kâfi olur, yani 10 litre suya 100 cc çamaşır suyu eklenerek elde edilecek solüsyonla taraflar silinebilir, tuvalet ve lavabolar temizlenebilir. Çamaşır suyu orantısının belirtilen orantıdan ziyade olarak hazırlandığı solüsyonlar uygulayıcı açısından başta teneffüs sistemi olmak üzere sıhhat problemlerine yol açabilir. Yerler, tuvalet, lavabo üzere hususî dikkat isteyen meydanlar standart arilik materyalleri ile temizlenmelidir. Dezenfektan olarak çamaşır suyu kullanılabilir. Dışarıdan haneye gelindiğinde hiçbir şeye dokunmadan evvel eller su ve sabunla yıkanmalıdır. Hiçbir ferdî eşya ortak kullanılmamalıdır.” değerlendirmesini yaptı.

Dışarıda giyilen kıyafetlerin haneye gelinince çıkarılması gerektiğini söz eden Hasde, bunların berrak kıyafetlerle birebir yanda tutulmamasının kıymetine değinerek, bunların 60- 90 santigrat kademede sıradan deterjan ile yıkanmasının ehil olacağını belirtti.

İŞ MAHALLERINDE ALINMASI GEREKEN TEDBIRLER

İş alanlarında alınması gereken tedbirlere de değinen Hasde, iş bölgesinin pak ve hijyenik olmasının sağlanması gerektiğini belirterek, “Bilgisayar klavyeleri, direksiyon, masalar, kapı kolları, kulplar, elektrik düğmeleri, kumandalar üzere sık kullanılan tarafların su ve standart deterjanla her gün temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir. Çalışanlar ve hizmet yerlerin tertipli biçimde el yıkaması sağlanmalı ve desteklenmelidir. El yıkamaya teşvik eden afişler asılmalıdır. Lavabolarda sabun ve tek tasarrufluk havlu bulundurulmalıdır. Görünür taraflara el dezenfektanları yerleştirilmeli ve bunların sistemli olarak doldurulması sağlanmalıdır.” dedi.

Hasde, iş tarafında yüzey paklığı yapılmasının son nokta değerli olduğuna dikkati çekerek, sabunlu suyla el yıkamanın virüsün tesirini ortadan kaldırdığı da göz önüne alındığında tüm yüzeylerin sabunlu ya da deterjanlı bir bezle silinmesinin ehliyetli olduğunu fakat yüzeyin çok kirliyse ve de çok kişinin temas ettiği, bulaş açısından riskli görülen yanların silme sürecinden sonra yüzde 60-70 alkol içeren solüsyon ya da antiseptik mendillerle dezenfeksiyon yapılabileceğini anlattı.

Umumi paklık kurallarının iş bölgesi aklığında de makbul olduğunu belirten Hasde, bu mekanların anlaşılan aralıklarla havalandırılması gerektiğini söyledi.

Prof. Dr. Hasde, çalışanlar ve hizmet meydanların, hafif öksürük yahut hafif ateşlerinin olması halinde meskenlerinde kalmaları gerektiği konusunda bilgilendirilmesi gerektiğini anlatarak, şöyle devam etti:

“Restoran, lokanta, yemekhaneler ve yemek servis ortamlarında, tezgahlar, masalar ve sandalyeler dahil olmak üzere alan nizamlı olarak temizlenmeli ve günde en az bir sefer dezenfekte edilmelidir. Servis hizmetlerini kullanan çalışanların araç içinde ve dışında sık kullanılan yüzeylerle teması mümkün olduğunca azaltılmalıdır. Servis araçlarının münhasıran sık temas edilen yüzeyleri başta olmak üzere günlük olarak aklığı sağlanmalıdır. Tutulan konumlar dezenfektanla silinmelidir. Araçların sık sık taze hava ile havalandırılması sağlanmalıdır. Araç havalandırmasında, havanın dışarıdan alınan hava ile ısıtılması ve soğutulması tercih edilmelidir.

BANYO VE TUVALETLER TEMZİLENMELİ

Hasde, hasta kişinin sair kişi ya da kimselerle hane, sokak üzere tıpkı ortamı paylaştığı vakit tıbbi maske takması gerektiğini vurgulayarak, alınacak tedbirleri şöyle sıraladı:

“Ev halkına bulaşma riskini önlemek için hanede takipli hastalar mümkünse hanesindeki vesair kimselerden farklı bir odada oturmalı. Tıbbi maske takmalıdır. Maske nemlenmesi halinde yenisi ile değiştirmelidir. Meskene ziyaretçi kabul edilmemelidir. Temaslının konut içindeki hareketi sonlandırılmalıdır. Tuvalet, banyo üzere ortak kullanılan meydanlar âlâ havalandırılmalıdır. Temaslı, şahsî eşyalarını öbürleri ile paylaşmamalı, mesken halkının bardak, tabak, havlu üzere eşyalarını kullanmamalıdır. Şayet kullanması gerekirse bu eşyaları güzelce su ve sabunla yıkamalıdır. Vakanın kullandığı kıyafet, çarşaf, nevresim üzere dokuma eserleri 60- 90 santigrat noktada olağan deterjanla yıkanmalıdır. Banyo ve tuvaletler günde en az bir sefer sulandırılmış çamaşır suyuyla temizlenmelidir.”